اختلال وسواس فکری جبری در کودکان و نوجوانان | وسواس عملی و فکری

اختلال وسواس جبـری یا OCD ، به صـورت افکـار مـزاحم اضـطراب زا و اعمـال وسواسی مرتبط با آن تعریف میشود. تخمین زده شده اسـت کـه ۱ درصـد کودکان و نوجوانـان تحت تاثیر اختلال وسواس جبری قرار داشته باشند. حتی علائم OCD را در کودکان ۳ ساله نیز می توان مشاهده کرد. در این مقاله سعی داریم بخش هایی از اختلال وسواس فکری جبری در کودکان و نوجوانان را ریشه یابی و بررسی کنیم.

اختلال وسواس جبری یا OCD یا وسواسی جبری چیست ؟

ممکن است ما نیز درخانواده، دوستان و نزدیکان با بزرگسالان، کودکان و نوجوانانی برخـورد داریـم کـه از اخـتلال وسواس جبری یا OCD و یا هر رفتار و افکار وسواسی دیگری رنج می برند.

وجود این اختلال یا اینگونه رفتارها یا افکارها موجب ناراحتی، رنج و مشـکلات بسیاری برای خود فرد و اطرافیان میباشد که به استرس، کاهش کارآیی، اضـطراب در زندگی روزمره منجر میشود. همچنین وسواس در مشکلات دیگری از جمله نـاآرامی، تنش، افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس نیز نقش دارد.

هدف اعمـال وسواسی کاهش یا ممانعت از ایجاد آشفتگی یا جلوگیری از رخ دادن یک اتفاق ترسناک است. با این حال هیچ رابطه منطقی بین رفتار اجباری فرد و اتفاق واقعی وجود ندارد. به عنوان مثـال ممکـن است کودکی یا نوجوانی یک فکر مزاحم مبنی بر طرد شدن از طرف دوستانش داشـته باشـد و بـه منظور ممانعت از رخ دادن آن، دائم سعی کند بطور وسواسـی یک فکـر خـوب را در ذهنش (مثل فکر کردن مداوم به خاطرهای از یک روز خوب) مرور کند.

اختلال وسواس فکری جبری در کودکان و نوجوانان

وسواس فکری در مقابل وسواس جبری یا عملی

در خصوص وسواس باید به دو گونه وسـواس فکـری و وسـواس جبـری یا عملی اشـاره نمود. وسواس فکری عبارت اسـت از فکـر، اندیشـه یـا احساسـی مـزاحم و فراگیـر.

وسواس جبری عبارت است از نوعی رفتار اجباری و آگاهانه و عود کننده. افراد مبـتلا به اختلال وسواسی- جبری از غیر منطقی بودن این ویژگـی آگـاهی دارنـد ولـی ایـن وسواسهای فکری یا عملی را بصورت یک رفتار ناخواسته میدانند.

هر چند پرداختن و تلاش برای کاستن اضطراب در افراد مبتلا انجام میشود، ولی در کل، ایـن اقـداماتدر نهایت به کاهش اضطراب منجر نمیگردد.

زنان بیشتر وسواسی هستند یا مردان ؟

احتمال ابتلا به این اختلال در مرد و زن یکسان است. میانگین سن شروع حدود بیست سالگی و در زنها کمی دیرتر است ولی میتواند در نوجـو انی و کـودکی هـم شـروع شود.

مطالعات چندی در خصوص شیوع این اختلال در کشور ما نیز انجام شده اسـت که حدود شیوع را یک ونیم درصد تخمین میزنند.

همچنین تخمین زده می شود ده درصد کسانی که برای مشکلات اجباری به کلینیک های روانشناسی و مراکز مشاوره مراجعه می کنند، از مشکل اختلال وسواس جبری یا OCD که در بین عوام به فرد وسواسی اطلاق می شود را تشکیل می دهند.

وسواس فکری یا وسواس عملی به چه دلیلی رخ می دهد ؟

در خصوص سبب شناسی و علت وسواس جبری در کودکان و نوجوانان، نیز پژوهشـگران بـه عوامـل زیسـتی، عوامـل روانـی – اجتماعی و عوامل روانپویشی اشاره کرده اند.

علایـم بـیش از نیمی از بیمـاران دچـار اختلال وسواسی جبری به طور ناگهانی شروع میشود بیش از نیمی از آنها شروع این علایم را پس از یک واقعه مهم یا مطرح در زندگی خود بیـان مـی کننـد.

ایـن اخـتلال معمولاً سیری درازمدت و متغیر دارد. بر اساس DSM5 ،حدود بیست تا سی درصـد از بیماران مبتلا به این اختلال در صورت اقدام اولیـه ، بهبـود چشـمگیر یـا متوسـط در علایم بیماری خود پیدا میکنند.

این بهبودی در حدود بیسـت تـا چهـل درصـد بـاقی میماند و حدود یک سوم نیز به اختلال افسردگی اساسی مبتلا میشوند.

بسیاری بر این باورند که اختلال وسواسی – جبری خاص افراد بزرگسال مـی باشـد ولی پژوهشها وجود وسـواس هـای فکـری عملـی را در نوجوانـان و کودکـان تأییـد میکنند که بر اشکال مختلفی تظاهر پیدا میکند ولی بطور عمـده علایـم در الگوهـای عمده، آلودگی، افکار مزاحم، تردید مرضی، تقارن یا سایر علایم دیده میشود.

امروزه در درمان اختلال وسواسی- جبری به دلیـل نقـش عمـده عوامـل زیسـتی، درمانهای دارویی و استفاده از رواندرمانی گسترش خوبی داشته اسـت.

بـا توجـه بـه مطالعات گستردهای که صورت گرفته است، میتوان چنین بیـان کـرد کـه درمـان هـای روانشناختی همراه با درمان دارویی میتوانند به نحـو مـؤثری در کـاهش علایـم ایـناختلال نقش داشته باشند.

چند مثال از اختلال وسواس فکری جبری در کودکان و نوجوانان

اختلال وسواس میتواند بسیار تنشزا باشد. این اختلال نه تنها شما، بلکه اطرافیانتـان را تحت تأثیر قرار میدهد.

اختلال وسواس من به این صورت بود که احساس میکردم مجبورم برای محافظت از خودم و خانوادهام کارهایی را به صورت عادت انجام دهـم.

وسواسم زمانی شروع شد که در مدرسه قُلدر بودم اما انگار وسواس از من قُلدرتر بود و توانست اعتماد بهنفس مرا نابود کند.

«زمانی که من وسواس داشتم غمگین، افسرده و نگران و آشـفته بـودم و احسـاس خلاء و تنهایی میکردم، احساس میکردم دوستداشـتن ی نیسـتم و در نظـر اطراف یان، مدرسه و محیط بیرون، آدم منفوری به حساب میآیم. بـه خـاطر افکـاری کـه در سـرداشتم و عادتهایی که مجبور به انجام آنها میشدم، مضطرب بودم و به خاطر آن هر کاری انجام میدادم. هم از دسـت خـودم و هـم از دسـت اخـتلال وسـواس خسـته و عصبانی بودم.»

ابتلا به وسواس بسیار تنشزا و محدودکننده بـود. بـه دلیـل حـس مسـئولیت ی کـه داشتم، در اکثر مواقع در مورد اتفاقات بدی که میافتاد مضطرب و نگران بودم. دوست نداشتم به بیرون و یا به مدرسه بروم و همیشه درگیری ذهنی با این قضـ یه داشـتم کـه «اگر بقیه متوجه اختلالم شوند، چه اتفاقی میافتد؟» من مجبور بودم آن را مخفی کـنم ، ولی بدون اینکه بتوانم از آن رهایی یابم، بی وقفه همیشه حضور داشت.

این کودکان به ما میگویند که مجبور بودن به انجام یکسری از کارها برای بارها و بارها و نگرانی در مورد اینکه اگر این کارها انجام نشود اتفاق وحشـتناکی رخ خواهـد داد، چـه احساسی درپی دارد. این تجربه مشترک همه افراد مبتلا به اختلال وسواسی- جبری است.

مثال از یک نوجوان که دچار بیماری وسواس فکری عملی یا OCD است.

مریم دختری ۱۵ ساله بود کـه مـدام در فکـر بیمـار شـدن و مـرگ والـدین و برادرش بسر میبـرد . ایـن حـالات از ۲ سـال پـیش، یعنـی از وقتـی کـه یکـی از همکلاسیهایش در اثر ابتلا به سرطان خون فوت کرد، شروع شده بود.

او بـه یـادداشت که اندکی پیش از این حادثه، یک تبلیـغ تلویزیـونی در مـورد یـک نظافـت کننده آشپزخانه دیده بود و آن تبلیغ میکروبهای رنگی پخش شده در سراسر اتـاق را به طور واضح نشان میداد، در نتیجه او از لمس کردن چیزهـایی از جملـه پریـز برق یا دستگیره در که میدانست دیگران آن را لمس خواهند کرد اجتناب میکـرد.

او در صورتی که مجبور به لمس آنها میشد سعی میکرد از یـک دسـتمال اسـتفاده کند تا آلودگی احتمالی را کم کند. زمانی که احساس مـیکـرد دسـت هـایش تمیـز نیستند یا بعد از لمس کردن هر چیزی که فکر میکرد میکروبی است، بـه صـورت وسواسی دستانش را می شست.

همچنین هر موقع اشـاره ای بـه بیمـار ی یـا مـرگ می شد، احساس آلودگی کرده و برای رهایی ازحس آلودگی شروع بـه شستشـو و استحمام خود میکرد. زمانی که نمیتوانست اعمال وسواسی را انجـام دهـد یـا از آلودگی اجتناب کند، از اینکه افکار او در مورد بیماری و مرگ خانواده اش به وقـوع بپیوندند، به شدت مضطرب میشد.

اختلال وسواس فکری جبری در کودکان و نوجوانان

خوشبختانه اختلال وسواس جبری در کودکان و مشکلات وسواسی آنها، با ترکیبی از روشهای شناختی و دارو درمانی قابل درمان است. هر چند درمان اختلال وسواس جبری در کودکان نیازمند جدیت و مراجعه در جلسات مشخصی است، اما راه حل قطعی برای OCD وجود دارد.